بهره گیری هوشمندانه از الگوهای معماری سنتی ایرانی و منقطع شدن روند طراحی بر اساس تجربیات گذشته، در کنار بهره گیری از فناوری های نوین و روزآمد معماری، از مباحث کلیدی معماری معاصر ایران و جهان به شمار می رود. روش مقداری یا پارامتریک، به عنوان یکی از روش های نوآورانه، امروز بیش از هر زمان دیگر به عنوان راه حلی برای دستیابی به معماری آینده، همراه با توجه به معماری گذشته، مطرح شده اند. این پژوهش بر آن است تا با تلفیق روش های مقداری، پارامتریک، الگوریتمیک و عددی سازی، الگویی روزآمد از مسکن بومی تهران دوره قاجار استخراج نماید. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی تحلیلی در راهبرد استدلال منطقی است که با تکنیک مدل سازی و شبیه سازی تکمیل شده است. ابزار جمع آوری اطلاعات تلفیق از تدبر موضوعی و مطالعات کتابخانه ای و مشاهدات میدانی است. نتایج حاکی از آن است که نمونه های مساکن بومی تهران قابلیت عددی سازی شدن و بیان با منطق ریاضی را دارند.

معماری بومی به عنوان یکی از مهم ترین «اشکال سازمان دهی اجتماعی فضا» که فهم آن از طریق درک پیوند میان کالبد معماری و زندگی و فرهنگ جاری در آن ممکن می شود، بخشی از پیوستگی فرهنگی تاریخی معماری ایرانی را تشکیل می دهد که شناخت و بازیابی الگوهای رایج آن می تواند نقش مؤثری در پیشبرد تلاش معمار معاصر در حفظ هویت و اصالت فرهنگی در عین کارآمدی فضا و خلق میراث باارزش برای نسل های آینده ایفا نماید؛ همچنین معیاری در تشخیص ایرانی و غیرایرانی بودن الگوهای معماری نیز فراهم می آورد. در این راه تأکید می گردد این نگاه به معنی بازتولید الگوها و فضاهایی نیست که در روزگار معاصر از آن ها عبور شده است بلکه بیشتر به معنی فهمیدن نحوه ی ارتباط معماری با انسان و محیط پیرامونش و توسعه ی آن به فضای معاصر است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی با راهبرد نمونه ی موردی و بهره گرفتن از افزونه ی اسپیس سینتکس سعی دارد ضمن تشریح روابط ریاضی حاکم بر فضا در مفاهیمی چون عمق فضایی، ارزش کنترل، ارزش انتخاب، یکپارچگی و انتروپی، با ارزیابی و تحلیل رابطه بین همنشینی فضاها به کشف مفاهیمی که از معماری گذشته می تواند در معماری امروز نقش ایفا نماید، بپردازد. همچنین با مبنا قرار دادن ارزش های مورد اشاره و حفظ موقعیت و روابط میان فضاهای مختلف در گراف، یک الگو را به زبان معاصر بیان نماید. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که اگرچه تفاوت ساختاری بین معماری گذشته و معماری معاصر در ضوابط توده گذاری وجود دارد، می توان با استفاده از مفصل های ارتباطی و فضاهای بینابینی، پیکره بندی فضایی یک الگو را به فضای معماری معاصر تسرّی داد و امکان تداوم هویت معماری گذشته در معماری معاصر را فراهم آورد.

امروزه بیش از هر زمان دیگر، ضرورت تداوم و پیوند با معماری ارزشمند و تاریخی ایران زمین احساس می شود. مساله اصلی آن است که از یک سو لازم است معماری معاصر ایران برگرفته از الگوهای کهن و بومی باشد (چالش اصالت)، و از سوی دیگر، یک اثر معماری لازم است فرزند زمان خود باشد (چالش نوآوری). چارچوب مفهومی پژوهش بر اساس «نظریه سرآمد» بنا نهاده شده، و در نتیجه در تعامل «جنتایپ» معماری اصیل ایرانی و «فینوتایپ» معماری روزآمد، به ترسیم معماری آینده می پردازد. هدف اصلی پژوهش، بازشناسی ژنوم معماری نهفته در پلان مسکن بومی شهر سمنان به عنوان بخشی ارزشمند از آثار برگزیده معماری ایرانی است. بر اساس روش شناسی پژوهش، شهر سمنان به عنوان نمونه مورد مطالعه، و مسکن معاصر آن در دوران قاجار و پهلوی به عنوان «جامعه آماری» انتخاب شده است. برای «نمونه آماری»، پنج خانه با روش گلوله برفی و مشورت صاحبنظران انتخاب شدند. یافته های مقاله نشان دهنده آن است که نظمی پنهان و یک «الگوی غالب» در نمونه های مسکن سمنان، نظمی که با اتکا به هندسه مبتنی بر «گراف جامع توجیه پلان» در قالب فرآیند «اشتراک یابی» بین گراف ها، قابل توصیف است. آنالیز روابط فضایی در پلان های خانه های سنتی سمنان در دوره معاصر، گرافی پیچیده و متعالی از روابط فضایی را نشان می دهد. عناصر معماری تعاملی چشمگیر از زیبایی طراحانه، تعامل فضاهای پر و خالی، بالاترین فناوری روز، مصرف هوشمندانه انرژی و توجه به نیازهای معنوی و روحی انسان را به خوبی به نمایش می گذارد. نتایج پژوهش همچنین بیان کننده آن است که استفاده از گراف های جامع و الگوریتم های ترکیبی، از کارایی لازم برای معرفی جنتایپ معماری برخوردارند. معماران و طراحان می توانند بر اساس جنتایپ استخراج شده، یک معماری روزآمد، متناسب با فینوتایپ زمان خود، برای کاربران امروز و آینده بیافرینند.

مسکن انسان، صرف نظر از ابعاد فیزیکی و ضوابط طبیعی و اقلیمی، تحت تاثیر عوامل فرهنگی جامعه، باورها و الزامات فرامادی زندگی قرار دارد که سکونت انسان را معنا می بخشند. در معماری مسکونی، عوامل اجتماعی-فرهنگی موثر بر زندگی روزمره مردم و شیوه های زیست آنان، ضوابطی مهم بر شاکله مسکن اعمال می کنند که مطالعه ویژگی های مسکن بومی بدون تعمق در آن کم فایده است. تدقیق در خصوصیات فرهنگی معماری مسکونی مردمی و برشمردن کارکردهای مسکن از این حیث، منشعب از ویژگی های اجتماعی-فرهنگی، کنش های متقابل و تعاملات انسان، موضوع این مقاله می باشد. بدین سبب سوال اصلی مقاله این است که کدام الزامات اجتماعی-فرهنگی شاکله مسکن بومی را تحت تاثیر قرار داده است و به بیان دیگر، بایسته های فرهنگی مسکن بومی چیست؟این مقاله که نوعا نظری و برگرفته از نظریات آمس راپاپورت و ادوارد هال می باشد، در پارادایم پساساختارگرایی و کیفی و تدقیق در زندگی روزمره نوشته شده است. گردآوری اطلاعات این مقاله بر مبنای مطالعات کتابخانه ای و بررسی در مشاهدات میدانی شکل یافته و راهبرد تحقیق، توصیفی و تحلیلی است. اطلاعات مقاله مستقل از مستندات عددی و در فرآیند قیاس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.در این مقاله مسکن از منظر الزامات فرهنگی، بررسی شده است. تاثیر و تاثر عوامل طبیعی، اقتصادی و اجتماعی-فرهنگی بر یکدیگر و بر مسکن وابسته به زمان و مکان بوده و در مجموع روش های زیستی را شکل می دهند که یکی از مهم ترین عوامل شکل گیری مسکن بومی است. نتیجه پژوهش، مبین تقسیم کارکردهای فرهنگی در ارتقای کیفیت زندگی، پاسخ گویی به نیازهای فرامادی و دربرگیری ویژگی های اعتقادی در بناهای بومی است.

مساکن سنتی روستایی در شمال کشور، با ظاهر متفاوت خوداقتباسی ساده از طبیعت و جغرافیایی منطقه بوده و پاسخگوی نیازهای اساسی مردمانی است که فعالیتهای اقتصادی و فرهنگ زیستی آنان متفاوت با دیگر نقاط ایران می باشد. در این مقاله سعی شده علاوه بر بررسی شمای کلی مسکن سنتی روستایی گیلان و چگونگی شکل گیری آن، تاثیر عوامل جغرافیا و اقلیم، نوع فعالیتهای معیشتی و فرهنگ عمومی منطقه بر این مساکن، مورد مطالعه قرار گیرد. علل تظاهر معماری ویژه منطقه و توجه به نیازهای رفتاری و سکونتی انسان ساکن در مساکن سنتی از جمله مطالبی است که به آن پرداخته شده است. همچنین، در این نگارش نگاهی کوتاه به شناخت روند توسعه فیزیکی الگوهای معماری بومی در روستاهای استان گیلان دارد.

از مسایل چالش برانگیز در جامعه ما، الگوگیری از اسوه های دینی است که معتقدان و منتقدانی دارد. مشکل اساسی در این مساله، تفاوت زمانی اسوه های دینی با ما است. این نوشتار، معتقد است با تکیه بر «معاصرسازی» می توان این مشکل را چاره کرد. با معاصرسازی، هم پیروی از سبک اسوه های دینی تامین می شود و هم اقتضائات زمان لحاظ می شود. این امر در دو مرحله باید مورد توجه قرار گیرد: یکی پژوهش و دیگری گزارش. در مرحله پژوهش دو نکته باید مورد توجه قرار گیرد: یکی این که سیره پژوهی باید با رویکرد زندگی صورت پذیرفته و به شکل پژوهش ناظر به زندگی یا پژوهش زندگی محور سامان یابد، نه پژوهش در خلا. نکته دیگر این که سیره پژوهی باید رویکرد موضوعی داشته باشد، نه معصومی. در مرحله گزارش نیز چند نکته باید مورد توجه قرار گیرد: یکی رویکرد تبیینی در گزارشگری که در آن از تحکم و توصیه صرف پرهیز شده و نقش هر کدام از اصول سیره در زندگی تبیین می شود، دیگری رویکرد کاربردی که صرفا به بیان اصول بسنده نکرده و مصداق ها و موارد اصول را در زندگی امروز نشان می دهد و سوم رویکرد نظام مند در ارایه است که در آن از ارایه اصول به شکل پراکنده پرهیز شده و آنها در یک نظام مشخص، متناسب با نیاز زندگی طراحی شده و ارایه می شوند.

مسکن بومی الگوی خاصی از مسکن است که با ویژگی های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ساکنان و خصوصیات طبیعی و محیطی مکان مورد نظر تناسب دارد. شهر میبد با سابقه ای درخشان، در محیط گرم­ وخشک ایران مرکزی قرار گرفته است. ساکنان این شهر با فرهنگی غنی در کنار هم زندگی می کنند. همة این شرایط طبیعی و انسانی، الگوی خاصی از زیست و سکونت را در میبد به وجود آورده است. در این پژوهش توصیفی-تحلیلی، ویژگی های مسکن بومی در شهر میبد بررسی شده و به منظور شناخت وضعیت مسکن بومی در محله­ های این شهر، از چهار شاخص اجتماعی-فرهنگی، اقتصادی، فیزیکی-کالبدی و خدماتی-زیربنایی استفاده شده است. براساس نتایج آزمون کروسکال والیس و آزمون یومن ویتنی، شاخص اجتماعی-فرهنگی و فیزیکی-کالبدی وضعیت بهتری دارند؛ شاخص اقتصادی در حد متوسط و شاخص خدماتی-زیربنایی پایین تر از متوسط است. همچنین میان محله­ های شهر میبد در شاخص های مسکن بومی، تفاوت معناداری وجود دارد. شاخص­ های اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی در محله های قدیمی شهر میبد وضعیت بهتری دارند، اما شاخص­ های فیزیکی-کالبدی و خدماتی-زیربنایی در محله های قدیمی ضعیف تر، و در محله های جدید قوی ترند. براساس نتایج به دست آمده از تکنیک تحلیل­ عاملی، به منظور دستیابی به مسکن بومی در شهر میبد، 33 مؤلفه از چهار عامل اجتماعی-کالبدی، اقتصادی، خدماتی-زیربنایی و فرهنگی، در طراحی و ساخت مسکن این شهر درنظر گرفته شدند. از این رو انتظار می رود که در برنامه ریزی آتی مسکن در شهر میبد، معیارهای اجتماعی-فرهنگی و اقتصادی که در گذشته در طراحی و ساخت مسکن رعایت می شد، امروز نیز مورد توجه باشد و برای بهبود وضعیت شاخص های مسکن بومی برنامه ریزی شود.

با توجه، به اینکه ساختار کالبدی خانه های سنتی، طراحی هوشمندانه ای در خدمت منافع انسان و محیط زیست داشته اند و سازندگان این واحدهای بومی در هر زمان و مکان تلاش می کرده اند تا از طریق ایجاد رابطه ای دوستانه بین محیط زیست، فرهنگ و فرم معماری فضاهای، زندگی را در جهت انسانی شدن سوق دهند. با این رویکرد هداف این تحقیق بررسی عناصر و عوامل تأثیر گذار کالبدی معماری بر مسکن پایدار معاصر در شهر سنندج می باشد. روش تحقیق حاضر توصیفی-تحلیلی و از نوع پیمایشی می باشد. جامعه آماری تحقیق جمعیت شهر سنندج معادل 412767 نفر می باشد. حجم نمونه شامل 381 نفر که از فرمول کوکران به دست آمد و محاسبات در نرم افزار SPSS و Mplus انجام گرفت. بر اساس یافته ها عناصر کالبدی معماری بومی زیبا زیباشناسی با بار عاملی 87/0 بیشترین تأثیر را در مسکن پایدار معاصر شهر سنندج دارد. پس از آن به ترتیب عناصر کالبدی پوشش نمای ساختمانی با بار عاملی 82/0 در ردیف دوم، عناصر کالبدی استحکام بنا با بار عاملی 75/0 در ردیف سوم و عناصر کالبدی برخورداری از امکانات و خدمات لازم با بار عاملی 75/0 در ردیف چهارم قرار دارند. با توجه، به نتایج بدست آمده مساکن شهر سنندج با چالش هایی نظیر فقر، نابرابری درآمدی، مهاجرت های روستایی به شهر، غفلت از مدیریت کالبدی و فضایی و آسیب پذیری بالایی رو به رو هستند و می توان دریافت که ارتباط بین رویکرد های پایدار و توسعه ی کالبدی بسیار کم رنگ است. لذا برای تعدیل ناپایداری مسکن معاصر شهر سنندج، توجه به رفع مشکلات شاخص های ابعاد کالبدی در قالب شاخص های زیباشناسی، پوشش نمای ساختمان، استحکام بنا و برخورداری از امکانات مورد نیاز لازم و ضروری می باشد.

بررسی رفتار بازیگران بخش مسکن اعم از سرمایه گذاران، خانوارها و سازندگان بسیار با اهمیت است. بخش زیادی از نوسانات قیمت مسکن ناشی از فعالیت این بازیگران بالاخص فعالیت سرمایه گذاران این بخش است که این نوسانات قیمت مسکن بر سایر بخش های اقتصادی اثرگذار است زیرا بخش مسکن ارتباط پسین و پیشین زیادی با سیار بخش ها دارد. این پژوهش به تحلیل رفتار بازیگران بخش مسکن در شکل گیری الگوی تعادلی قیمت مسکن در ایران با ارائه یک الگوی تعادلی و روش بهینه سازی ریاضی در دوره زمانی 1370 تا 1401 پرداخته است. نتایج نشان می دهد که یک ارتباط مثبت بین قیمت تعادلی مسکن با هزینه ساخت و ساز هر واحد مسکونی، درآمد خانوارها و انتظارات سرمایه گذاران از قیمت مسکن وجود دارد. هم چنین، یک ارتباط مستقیم بین حجم معاملات سرمایه گذاران و انتظارات سرمایه گذاران از قیمت مسکن وجود دارد. وقتی که انتظارات سرمایه گذاران از قیمت مسکن در بازه صفر تا 71/1 و بیشتر از 71/1 باشد، به ترتیب، سرمایه گذاران در موقعیت فروش و خرید مسکن قرار خواهند گرفت. با توجه به نتایج، ارتباط بین قیمت تعادلی مسکن و حجم معاملات سرمایه گذاران با مولفه ریسک سرمایه گذاران مثبت بوده و اگر قیمت تعادلی مسکن بیشتر (کمتر) از 33/2 باشد، سرمایه گذاران موقعیت فروش (خرید) می گیرند. از طرفی، اگر سرمایه گذاران با توجه به میزان ریسک و حجم معاملات، در محدوده پایین صفر قرار بگیرند، سرمایه گذاران موقعیت فروش و اگر در محدوده بالای صفر قرار بگیرند، سرمایه گذاران در موقعیت خرید قرار می گیرند.